Aloja (lat. Aloë barbadensis Miller; A. vulgaris Lam.), engleski naziv aloe vera, je niska zeljasta biljka koja pripada porodici Asphodelaceae - porodici ljiljana, iz roda Aloe. Naziva se još i obična aloja, aloja vera i plava aloja, a ime je dobila po poznatom botaničaru Mileru koji ju je i otkrio na ostrvu Barbados. On ju je takođe uvrstio u lekovito bilje.
Reč Aloe potiče od latinske reči arapskog naziva Aloeh, sirijskog naziva Alwai ili hebrejskog naziva Halal, što znači veoma gorka materija. Komercijalni naziv ove biljke je latinskog porekla i znači prava Aloja. Još se naziva i eliksirom dugovečnosti, a zbog hranljivih materija koje sadrži u sebi i zbog svojih lekovitih svojstava se još naziva i kraljica lekovitih biljaka koja potiče iz Istočne i Južne Afrike.
Ova popularna i veoma lekovita biljka ima sabljaste i špicaste listove sa tzv. testerastim ivicama koji po svom obliku podsećaju na ružu koja je izrasla iz zemlje. Iz sredine ruže aloje raste cvetna drška koja se završava u obliku žutog ili crvenkastog cveća. Životni vek aloje traje u proseku 12 godina, a tek posle 4 godine ona postiže zrelost i spremna je za branje.
Potpuno razvijena aloja raste u visinu od 75 do 120 cm i ima od 12 do 15 listova. Listovi su joj široki na najširem delu su od 10 do 13 cm, dok njena težina u potpunoj zrelosti iznosi od 0.7 do 1.5 kg. Na dimenzije listova ove biljke utiče više parametara kao što su vrsta tj. kvalitet zemljišta, kao i vremenske prilike, ali i mnogi drugi spoljašnji faktori.
Aloja u sebi sadrži preko 240 hranljivih i lekovitih sastojaka. Sadrži aminokiseline, enzime, više od 20 minerala od kojih su najpoznatiji magnezijum, cink, kalcijum, gvožđe, kalijum, bakar, hrom i mangan, kao i vitamine A, kompleks vitamina B, vitamin C, kao i folnu kiselinu.
Vrste aloe vere
Danas se gaje mnoge vrste aloje i postoji čak od 200 do 300 vrsta, ali kod nas se najviše gaje dve najpoznatije vrste, a to su Aloe Barbadensis Miller, Aloe Arborescens Miller, Aloe Ferox i Aloe Saponaria.
Aloe Barbadensis Miller
Ova vrsta je poznata i pod nama poznatim nazivom Aloe Vera. Gaji se u područjima sa blagom klimom - u Dominikanskoj Republici, kao i na jugu Sjedinjenih Američkih Država, i u drugim delovima Kariba. Ova vrsta izgleda kao grm, i raste u visinu do 1,5 m. Listovi su joj zeleni i rastu do 90 cm dužine, dok su joj cvetovi žuti i veoma gusti, a cvetaju u aprilu mesecu. Ova vrsta ima mnoga terapeutska svojstva i koristi se za opekotine kao i za lečenje rana, a blag je laksativ pa umiruje kožu. Koristi se njen unutrašnji deo lista u obliku gela, a može i u prahu nakon njenog sušenja.
Aloe Arborescens Miller
Ovo je aloja koja je jedna od najpoznatijih i najlekovitijih vrsta kod nas koja se gaji i čuva, a potiče iz Rta Dobre Nade. Listovi su joj sivo zelene boje, razgranatog je izgleda i svaka grana može imati cvetove. Raste u visinu do 2 m, dok su joj listovi tanji i manji, dužine do 60 cm. Aloe Arborescens Miller cveta u februaru, a cvetovi su joj crvene boje koji su u grozdovima koji rastu duž cele stabljike biljke.
Aloe Ferox
Aloe Ferox ili gorka aloja je vrsta koja raste u Južnoj Africi. Gel ove aloje se veoma često koristi u medicinske i kozmetičke svrhe.
Aloe Saponaria
Ovo je vrsta aloje koja je poznata i pod nazivom Zebra aloa, a poreklom je iz Južne Afrike. Gel ove aloje se često koristi u medicini u problemima sa kožom, kod problema sa respiratornim sistemom, mišićima, protiv otrova.
Sadnja aloe vere
S obzirom da aloja ima veoma plitak koren preporučuje se da se sadi u širi i pliće saksije. Najbolje je da se na dnu saksije poređa sloj kamenja, pa sloj peska i tek onda zemlja. Te saksije moraju biti ispunjene drenažnim materijalom kao i kompostom, i to jednu četvrtinu, jer je takav način sadnje najsličniji njenom prirodnom okruženju.
Vreme sadnje
Kao što smo pomenuli, za sadnju aloje je neophodno obezbediti široke i plitke posude. Takođe je najbolje da te saksije imaju rupice na svom dnu, kako bi višak vode od zalivanja mogao da izađe. Nije previse zahtevna biljka, samo joj treba obezbediti adekvatne uslove. Takođe, sadnice trebaju biti zdrave, te se savetuje da se nabave od pravog proverenog proizvođača.
Zemljište
Aloji je potrebno dobro drenirano zemljište bogato organskim materijama. Može podneti visoku Ph vrednost, kao i veliku koncentraciju kalijuma i natrijuma u zemljištu. Svakako je bitno da se ne koriste previše plodna zemljišta, a ukoliko je u pitanju komercijalno gajenje aloje, savetuju se grubo peskovita ili dobro drenirana ilovača, kao i zemljišta sa Ph vrednosti do 8.5 i sa umerenom plodnošću. S obzirom da aloja voli suva zemljišta kao i kaktusi, znači da se može koristiti zemlja od kupljenog kaktusa za njenu sadnju.
Klima
S obzirom da je aloja biljka koja je navikla na tropsku klimu i da mora biti izložena velikim temperaturama, idealna temperatura za njeno gajenje iznosi od 20°C do 24°C tokom dana, dok je noćna optimalna temperatura od 10°C do 24°C. Nikako ne podnosi niske temperature i temperatura ne sme biti niža od 5°C, jer u suprotnom dolazi do smrzavanja lišća. Zimi se ne sme držati na otvorenom jer će propasti, pa se savetuje da se unosi u zatvorene prostorije koje su osvetljene. Odlično podnosi velike vrućine i suv vazduh, tako da se tokom leta slobodno može držati u baštama ili na terasama. Najbolje raste kada je izložena sunčevoj svetlosti, a ukoliko se drži u hladovini lako je mogu napasti raznorazne bolesti. Aloja prirodno raste samo u područjima sa veoma toplom i suvom klimom i najbolji uslovi su joj tamo gde prosečna godišnja temperatura iznosi iznad 22°C, na primer na Karibima i u Meksiku.
Uzgoj aloe vere
Ovo je biljka koja se može gajiti na otvorenom ili u zatvorenom prostoru. Međutim, postoje određena pravila i mere opreza koje bi trebalo zapamtiti. U slučaju gajenja na otvorenom potrebno je znati da se može smrznuti tokom zime što znači da se obavezno mora uneti u neku prostoriju tokom zimskih dana. Ukoliko se gaji u zatvorenom prostoru, aloja mora imati dovoljno sunčeve svetlosti, jer joj je potrebno od 8 do 10 sati indirektne svetlosti od sunca. Ali i o tome treba voditi računa, jer ukoliko se postavi direktno na svetlost, aloja će se osušiti, a listovi će joj potamneti.
Zalivanje
Jedna od najčešćih grešaka pri gajenju aloje je preterano zalivanje. Ona ne traži mnogo vode i vole suva zemljišta. Kad se prvi put posadi aloja u saksiju, treba joj dati malo vremena da se njeni koreni prilagode pre nego što počne da se zaliva. Ukoliko se previše zaliva dolazi do truljenja korena, a to je problem koji se veoma teško prevazilazi. Pre zalivanja treba ostaviti da se zemljište aloje potpuno osuši pre nego što se opet zalije, a kada se zaliva zemljište treba temeljno natopiti vodom i ostaviti da sama iscuri iz saksije. Sve dok su listovi aloje debeli, savitljivi i onako hladni na dodir, to je dobar znak i znači da ona ima dovoljno vode. Ako joj listovi postanu tanki, lomljivi ili počnu da se uvijaju to znači da joj treba više vode.
Đubrenje
Aloja se u proleće prehranjuje đubrivima bogatim fosforom i tako se podstiče njeno cvetanje tokom juna. Aloju treba đubriti tokom njenog rasta tako što se zemlja pomeša sa šljunkom i 30% komposta. U zemlju sa kamenčićima se takođe dodaje humus od hrastovog lišća i time se poboljšava njen rast.
Slaganje kultura
Aloju je poželjno kombinovati sa biljkama istih ili sličnih uslova za gajenje, kao što su kaktusi, agave i ostalo.
Razmnožavanje
Aloja se može razmnožavati na dva načina, i to: rasađivanjem mladica, kao i orezivanjem listova.
Razmnožavanje rasađivanjem mladica
Najjednostavniji način razmnožavanja aloje je rasađivanjem mladica. Rasađivanje mladica se obavlja tako da se veoma pažljivo odvoji izdanak aloje sa dna, ili pupoljak, koji se sadi. Matična biljka aloje takoreći tera mladice već tokom druge godine rasta. Aloje se mogu presaditi kada narastu između 2.5 cm do 5 cm, a najbolje vreme za presađivanje je u maju i junu, tj. tokom najintenzivnijeg rasta i razvoja ove biljke.
Razmnožavanje orezivanjem listova
Ovo je najčešći način razmnožavanja ove vrste, i ovo je način gde je dovoljno samo makazama razdvojiti listove sa delom stabljike aloje i posaditi ih. Proces ukorenjivanja aloje traje bar mesec dana.
Održavanje i nega
Kao što smo već pomenuli, aloja nije previše zahtevna za održavanje ukoliko joj se obezbede adekvatni uslovi. Neophodno joj je redovno presađivanje koje se obavlja u maju i junu, redovna prehrana, visoke temperature, kao i zalivanje po potrebi.
Berba aloe vere
Berba lišća aloje se obavlja nakon 7 do 8 meseci od sadnje biljke. Za berbu je potreban veoma oštar nož, a listovi se seku u osnovi. Berba aloje se obavlja samo jednom godišnje, mada se savetuje da se na mesec ili dva skida od 3 do 5 listova. Lišćem se mora rukovoditi veoma pažljivo da se ne bi oštetila spoljašnja kora i da tako bakterije ne bi mogle da prodru u koru lista. Gel aloje ostaje lekovit kod biljaka koje su starije od dve godine, pa je zato preporuka da se tek tada beru listovi i da se tek tada koristi njihov gel.
Skladištenje
Kao i svaka druga zelena biljka, i aloja nakon branja ima relativno kratak rok trajanja ako se čuva na otvorenom i na sobnoj temperaturi. Jedno od čuvanja je čuvanje u frižideru. Kao i svako povrće i aloja se može čuvati u frižideru. Listove treba umotati u plastiku kako bi se sprečio dodir sa vazduhom. Cilj je da se aloja čuva u hermetičkom okruženju kako bi se sprečila oksidacija. Takođe, ukoliko je gel jedini deo lista aloje planiran za upotrebu, onda se gel može jednostavno iscediti, a ostatak odbaciti. Treba odrezati zašiljeni vrh lista aloje zajedno sa obe bodljikave strane. Listovi se odvoje, a kašikom ili nožem se istrlja prozirni unutrašnji deo. Gel treba oprati da bi se uklonili svi tragovi žutog lateksa, koji mogu izazvati dijareju ako ga konzumirate. Gel se može čuvati na sobnoj temperaturi ili smrznut.
Bolesti i štetočine
Bolesti koje najčešće napadaju aloju su: antraknoza, rđa aloje i bakterijska trulež, a što se tiče štetočina to su lisne mrlje - vaši.
Antraknoza
Od antraknoze se prvo pojavljuju sitne okrugle ili ovalne pege koje prouzrokuju gljivice koje potom prerastaju u kružne mrlje sa žuto smeđim središtem. Kako mrlje sazrevaju sredina lezije postaje crvenkasto smeđe do smeđe boje. Sa napretkom bolesti lezije se udružuju i formiraju nekrotično područje što dovodi do sušenja i otpadanja listova. Ovoj bolesti odgovara toplo i vlažno vreme kada se najlakše širi. Da bi se aloja spasila ove bolesti potrebna je primena fungicida.
Rđa aloje
Simptomi ove bolesti su male žućkaste pege koje kasnije postaju smeđe boje, a na donjoj strani listova se pojavljuju narandžaste spore koje dovode do opadanja lišća. Odgovaraju joj hladni i vlažni vremenski uslovi, a bolest se sprečava preventivnim merama.
Bakterijska trulež
Bakterijska trulež se još naziva i osnovna trulež. Inicijalna infekcija nastaje na spoljašnjoj peteljci koja je u kontaktu sa zemljom i u njoj napreduje. Zaraženi list je vodenast i često ima potpunu trulež lista. Zahvaćeno područje postaje mekano i kašasto i obično postaje tamne boje. Zaraženi listovi propadaju meko i vodenasto. Zaraženi listovi trule iznutra nakon čega sledi sabijanje vrhova i odumiranje. Toplo i vlažno vreme sa dosta padavina pokreće ovu bolest.
Lisna mrlja
Vaši ili lisna mrlja je je gljivična infekcija koja je sekundarna od infestacije lisnih vaši ili gnoja. Lisne vaši su štetočine koje isisavaju vlagu iz biljaka, a na lišću ostavlja bistru, lepljivu supstancu koja se naziva medena rosa. Stvara vlažnu atmosferu koja se vremenom razvija u sočan plesan.
Upotreba aloje
Upotreba aloje je danas primarna u medicini zbog njenih lekovitih svojstva, kao i u kozmetici, dok njena primena u kulinarstvu nije poznata, ali se korsiti kao dodatak ishrani jer ima lekovita svojstva, pa se savetuje korišćenje njenog soka ili svežeg lista.
Aloe vera u medicini
Aloja je veoma moćna lekovita biljka. Ona može da oporavi i regeneriše tkiva po celom telu. Čir na želucu je jedna od najčešćih bolesti koje aloja leči, ali i mnoge druge interne bolesti kao što su sindrom razdražljivih creva, zatvor, loša probava, čir na dvanaestopalačnom crevu, kamen u bubregu, dijabetes i zapaljenje desni.
Danas se ova biljka koristi kao narodni lek za mnoge bolesti poput astme, epilepsije, osteoartritisa, psorijaze i opekotina koje su posebno od sunca. Često se preporučuje za ublažavanje tegoba koje su izazvane hemoroidima.
Jača imunitet i stvara otpornost organizma na mnoge infekcije. Tinktura od aloje, kao i ekstrakt su veoma gorki preparati, ali podstiču rad želuca, kao i izlučivanje žuči.
Aloe vera u kozmetici
Mnoga kozmetička sredstva sadrže ekstrakte aloje. Od aloje se prave različite kreme za negu, losioni za sunčanje, prirodni pilinzi, sredstva za hidrataciju kože i sredstva protiv bubuljica i mitisera. Odlična je i za negu kose, uklanjanje peruti, ali i u borbi protiv opadanja i obnavljanja kose.
Istorija
Aloja se još spominje jos u Starom zavetu oko 6000. godina pre nove ere. Recepti sa alojom su pronađeni na mesopotamskim glinenim tablicama još oko 2200. godine pre nove ere u gradu Nipuru. Pisani opis lekovitih svojstava aloje je pronađen u starom Egiptu između kolena jedne mumije na papirusu iz 1550. godine pre Hrista, a u Aziju je preneta oko 400. godina pre nove ere.
Prvi detaljan opis aloje je dao Dioskorides u periodu od 41. do 68. godine nove ere. Pisao je da ona donosi miran san, kao i da čisti stomak, da leči opekotine, genitalne upale, sluzokožu, da je dobra za lečenje šuge, hemoroida, modrica, ali i da zaustavlja opadanje kose, bolove u usnoj duplji, kao i krvarenje kod rana, da leči anginu, bolesti oka i još mnogo toga.
U Kini je počela da se koristi negde između 700. i 800. godine nove ere, posebno za lečenje oboljenja kože, upale sinusa, groznice i grčeva kod dece.
U Evropi je počela da se korsiti između 10. i 13. veka. Između 13. i 15. veka aloja je takoreći ušla u Englesku medicinu i koristila se kao purgativ, za lečenje spoljašnjih rana i bolesti. Sađena je oko katoličkih misija, a misionari i domorci su je široko primenjivali kao univerzalno sredstvo za lečenje na Karipskim ostrvima, u Centralnoj i u Južnoj Americi.
1720. godine naučnik Carl Von Linne je prvi put upotrebio naziv Aloe Vera za ovu biljku, koja je danas poznata kao Aloe Barbadensis Miller - po botaničaru Milleru, što smo već pomenuli kod opisa ove vrste aloje. Sve do 19. veka je objavljeno na stotine i stotine radova gde su doktori i laici širom sveta opisali mnogobrojna lekovita svojstva ove biljke.
U Americi je 1820. godine zvanično prihvaćena kao purgativ i kao sredstvo za zaštitu kože.
Zanimljivosti
Kleopatra je koristila gel aloje za lice i telo kao režim svoje lepote. U starom Egiptu je bila poznata kao biljka besmrtnosti.
Aloja nije kaktus. Jedna je od najstarijih lekovitih biljaka. Aloja ima dug životni vek i u prirodi može da preživi i preko 100 godina
Na Floridi je 1912. godine osnovana prva komercijalna plantaža Aloe Vere. 1969. godine, astronauti koji su sleteli na Mesec, nosili su sa sobom u svemirskom brodu i kremu od aloje.
Kod Grka aloja simbolizuje lepotu, strpljenje, sreću i zdravlje. Samuraji su mazali telo alojom pre početka svakog obračuna da bi bili neranjivi.
Foto: sarangib / Pixabay
Ostavite odgovor